Parafia rzymskokatolicka pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Żydowie k/Gniezna

Piotr Chełmicki i Paulina Franciszka Anna Chełmicka z d. Müntzberg

Wybrane wydarzenia z historii kościoła w Żydowie (lata 1811 – 1934)

Notatki na podstawie archiwów w AAG – AKM II 217 sygn. 26 i 28

Notatki mają charakter wyrywkowy i niekompletny. Wynotowałem te sprawy, które wydały mi się ciekawe (ks. Krzysztof Prus).

1.      W 1811 r. w uroczystość Bożego Ciała spalił się kościół drewniany wybudowany w 1745 r. z fundacji Antoniego Smolińskiego, cześnika ciechanowskiego, ówczesnego właściciela Żydowa.

2.      Dnia 8 maja 1843 r, położono kamień węgielny pod budowę kościoła (już nie przy pałacu w Żydowie tylko przy drodze do Gniezna). Budowę ukończono w 1845, natomiast 18 października 1846 r. kościół został konsekrowany przez sufragana gnieźnieńskiego Anzelma Brodziszewskiego.

3.      Współfundatorami kościoła byli ks. Walenty Michał Józef Grzeszkiewicz, proboszcz parafii w Jarząbkowie (1819-1831) i kanonik katedralny w Gnieźnie oraz Piotr Alkantary Felicjan Chełmicki, dziedzic Żydowa, Gurowa, Cielimowa, Wilkowyi i Pomorzan, sędzia sądu w Poznaniu.

4.      W latach 1846-48 (i wiele lat później) istniał „spór” pomiędzy Piotrem Chełmickim a Konsystorzem (obecnie tę funkcję pełni kuria) w Gnieźnie:

a.       Odłączenie kościoła filialnego w Gurowie od parafii pw. św. Wawrzyńca w Gnieźnie. Problem był między innymi związany z dziesięciną z miejscowości Skiereszewo, która była na utrzymanie Gurowa, oczekiwano, że Żydowo z niej zrezygnuje.

b.      Przekazanie nadzoru z Wrześni (dziekan) pod zarząd plebana w Czerniejewie. Konsystorz raczej był za dołączeniem do Gniezna, bo taka sama droga lecz lepsza, a proboszcz w Czerniejewie jest za stary, aby mieć nadzór nad dwoma parafiami.

c.       W 1856 Konsystorz wyraża zgodę na samodzielnego plebana w Żydowie, o ile P. Chełmicki, jako patron wybuduje plebanię i przekaże pole pod ogród.

5.      Dziekan Śmiłowski 17.11.1856 r. prosi o zgodę na tymczasowe zawieszenie odprawiania nabożeństw z powodu złego stanu technicznego kościoła:

a.       Schody przy ołtarzu głównym i bocznym były tak słabe (grzyb), że groziły zapadnięciem się pod ciężarem celebransa.

b.      Sklepik pod wejściem głównym, głęboki na 5 łokci, był ciągle napełniony wodą, co utrudniało wejście do kościoła, szczególnie w czasie procesji.

6.      Dnia 1.05.1857 r., proboszcz z Czerniejewa, przejmuje zarząd nad Żydowem i dostaje wikariusza do pomocy. Chełmicki do kwietnia 1858 r. ma wybudować plebanię w Żydowie.

7.      8.06.1858 Chełmicki zapewnia Konsystorza, że wybuduje plebanię, jeśli Gurowo zostanie dołączone do Żydowa.

8.      Dnia 18.11.1863 r. na plebani św. Wawrzyńca w Gnieźnie dokonuje się formalne przekazanie Gurowa do Żydowa (dekret ma datę 18.05.1869). Mimo formalnego przekazania majątku, dekret formalny wchodzi kilka lat później (ze względu na sprzeciw proboszcza parafii św. Wawrzyńca).

9.      30.04.1891 r. ks. Grzegorzewicz przejmuje parafię. W aktach jest dokładny opis zasobów i pieniędzy. Jest też ciekawa notatka w uwagach: „Figura pasyjna bez krzyża wzięte do Bożej Męki przed dworem w Żydowie” (Czy to jest tożsame z figurą św. Stanisława postawioną na miejscu byłego kościoła?).

10.  W 1895 r. zapada decyzja przekazania Żydowa pod zarząd parafii św. Michała w Gnieźnie, ze względu na chorobę księdza proboszcza.

11.  VII 1900 - pismo proboszcza do Konsystorza o zgodę na przeniesienie Najświętszego Sakramentu na plebanię ze względu na planowany remont kościoła. Konsystorz nie wyraża zgody, bo „ma inne plany”.

12.  XII 1900 ks. Józefowicz zostaje zwolniony z obowiązków proboszcza i mianowany wikariuszem w Brodnicy.

13.  Od 1900 r. Żydowo jest pod zarządem ks. Mierzejewskiego z Niechanowa (mocno polecany przez dziekana z Witkowa, choć Konsystorz planował przekazać je pod zarząd proboszcza z Pawłowa).

14.  W 1902 r. Władysław Chełmicki prosi o możliwość zamieszkania na plebanii (z żoną i dwójką dzieci).

15.  W 1903 r. rodzina Sobierskich z Cielimowa rozpoczyna wieloletni spór o prawo do ławki w prezbiterium. Konsystorz informuje, że proboszcz nie wyraża zgody. Następuje wymiana pism. Sobierscy powołują się na fakt przekazania 3 tys. marek na budowę kościoła. Po kilku pismach i wyjaśnieniach pada podejrzenie, że ks. Grondkowski zmienił zapisy testora (testamentu). Zostało zlecone badanie sprawy.

16.  Dnia 2/3 VIII 1920 r. nastąpiło włamanie do kościoła przez okno w kaplicy i dokonano profanacji Najświętszego Sakramentu. Złodzieje zostali złapani, ale puszki nie znaleziono. Kielichy zostały połamane.

17.  W 1920 r. rodzina Chełmickich i Tyszkiewiczów dobudowała do istniejącego kościoła, kaplicę grobową pw. św. Antoniego, ponieważ nie uzyskała zgody Konsystorza na budowę grobowca rodzinnego na cmentarzu w Żydowie.

18.  W latach 1927/1928 kościół został poddany gruntownej renowacji. Dobudowana została kaplica MB Gurowskiej, której fundatorem byli mieszkańcy Gurowa.

19.  13.03.1934 parafię przejmuje ks. Maksymilian Scherwentke, który ginie w obozie w Dachau w 26.07.1942 r.

RYS HISTORYCZNY

Żydowo, jako osada, wzmiankowane było już w 1399 r. Wiadomości o kościele drewnianym pochodzą z 1514 t. Nowa świątynia została wystawiona w 1745 r., a ufundował ją Antoni Smoleński, cześnik ciechanowski. Kościół spalił się w 1811 r. Obecną budowlę wzniesiono w latach 1844-1846 r., dzięki fundacji Piotra Chełmickiego. Konsekrowany dnia 18.10.1846 przez bp. Anzelma Brodziszewskiego, biskupa pomocniczego. Jej rozbudowa miała miejsce w latach dwudziestych XX w., kiedy to dobudowano kaplicę św. Antoniego (pod którą znajduje się grobowiec Chełmickich), i od strony północnej kaplicę Matki Bożej Gurowskiej. Kościół jest budowlą późnoklasycystyczną, salową z kruchtą.

Do najcenniejszych zabytków należy, otaczany wielką czcią, siedemnastowieczny obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem ze spalonego w XIX w. kościoła pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Gurowie.